HİZMET HAREKETİ’NİN ENTELEKTÜEL KAPASİTESİ - 1

Hizmet Hareketi’nin entelektüel potansiyelini irdelemeye çalışacağım bu ilk yazı, düşündüğümden de uzun oldu. Yazının ilk bölümü, aydın kesimin bir hareket için, bir dava için önemini çok genel değerlendirecek. İkinci kısım, Hizmet Hareketi’nin 17-25 Aralık sürecinde haklı davasını daha geniş kesimlere anlatamadığı gibi bir varsayımın altını bir kez daha çizecek. Son bölüm ise, Hizmet Hareketi’nin entelektüel yetiştirmedeki kimi sorunlarına değinecek.

Hizmet Hareketi içindeki yazar -çizer kesimiyle ilgili, Hareket'in entellektüel yapısı, müktesebatı ve kapasitesi hakkında biraz sarf-ı kelam etmek niyetindeyim. Hizmet Hareketi içinde yeterli sayı ve kualifikasyonda entel yetişip yetişmediğini irdelemeye çalışmak gibi külfetli hatta biraz da netameli bir mevzunun sadece kapısını aralamış olacağım...

Bir hareketin kanaat önderleri, sadece o hareketin lider ve yönetici kesimi midir!Hayır! Bir hareketin temel felsefesini kendisine dava edinmis yazar-çizerler, entelektüeller ve mütefekkirler de o davanın yönünü ve istikametini tayin etme; o sosyal veya dini hareketin muhtevasını zenginleştirme ve biçimlendirme hususunda, eğer daha fazla degilse, yöneticiler kadar, müessir olabilirler.

Yazar, sadece hareketin mesajının daha geniş kitlelere ulaştırılmasına vesile olmakla kalmaz, o mesajı tekrar biçimlendirir, farklı kesimler için daha anlaşılır kılar; hareketin büyük 'anlatısı'nı tekrar be tekrar kurgular. Yazar, mesajın daha iyi anlaşılmasını sağlamakla birlikte, benimsenmesinde de hayati rol oynar. 

Kalem ehli, bu işi, sanatın çeşitli formlarıyla; dilin en müessir ve kıvrak imkanlarıyla, edebiyatın farklı yazı türleriyle yapar.  Hikaye ile, roman ile, senaryo ile, köşe yazısı ile, şiir ile...bir davayı bayraklaştırır, mesajı yeniden kurar kurgular;  acıyı, çileyi, sevinci, tecrübeyi… ölümsüzleştirir; bir değer üretir, çağının sesi ve şahidi olurken hareketin dününü yarına, sonraki nesillere aktarır, hareketin geleceğini tayin eder.

Mesela, Çanakkale Savaşlarını en iyi anlatan Mehmet Akif’tir;  adeta bu zaferi sevk ve idare eden bir başkomutan gibi tarihimize adını yazdırmıştır.

Çanakkale denince akla o gelir; bir millet Çanakkale'yi onun dasitani mısralarıyla tekrar be tekrar hisseder, yaşar;  sözkonusu tarihi vakayı yeniden yorumlar ve kaleme aldığı o şaheser metinle Çanakkale yeniden sayısız kereler yorumlanır.

Soru şu: Bugün itibarıyle handiyse yarım asrı devirmiş, dünya çapındaki bir Hareket’ten çok daha fazla sayıda bağımsız aydın ve entelektüel çıkamaz mıydı? Çıktı mı?

İdeal bir entelektüeli  hazırlayan şartlar neler olabilir? Veya böyle bir entelektüelin Hizmet Hareketi içinde yetişmesini engelleyen sebepler var mıdır? Nelerdir?

Buarada, uzunca bir entelektüel tanımına hacet yok ancak hiç çekinmeden söylenebilir ki, sadece tek bir kaynaktan beslenerek entelektüel olunmaz. Üstelik sadece kitaplardan beslenen, diyalektiğini, ideolocya'sını teoilerle örgüleyen, hayat tecrübesi olmayan, sokaktan bihaber kişiler er ya da geç sos verir. Immanuel Kant’ın dediği gibi, teorisiz deneyim körlüktür, ama deneyimsiz teori de bir entelin oynadığı çelik çomak oyunu gibidir. Entelektüel ne bir gevezedir ne de zor zamanda susan bir korkak!... Bir ideali, davası, sosyal meselelerde bir duruşu vardır.

Entelektüel, genel anlamda bir Türkiye, bir Doğu sorunudur. Muhafazakar kesim ne zaman yeni bir dergi yayınlasa, Cemil Meriç’in dergi hür tefekkürün kalesidir sözünü serlevha yapar, gel gör ki çıkardıkları dergiler gerçekten de ne kadar hür tefekkürün kalesidir tartışılır. Aynı şekilde, Necip Fazıl’ın özyurdunda garipsin öz vatanında parya sözünü dillerine pelesenk edenler, iktidarı ve gücü elde ettiklerinde, paryalaştırmadıklar, hakkını sömürmedikleri kesim kalmaz. İlkin de hür tefekküre kelepçe takılır. Eleştirinin, serbest düşüncenin bütün menfezleri davanın menfeat ve selameti adına sıkı sıkıya kapanır.

Hür tefekkür, hür ve serbest ortamlarda zuhur eder.

Entelektüel, müelliftir, tahlil yapar, terkip yapar; derleyici degildir. Bozar, tekrar inşa eder.

Kaleminin efendisidir, kalem efendisi değil. Düşünce namusu önceliğidir.

Bizde entelektüel, genel itibariyle üniversitede ve basında konuşlanmıştır. Maişetini oralardan tedarik eder. Hizmet'in de onlarca üniversitesi, düşünce kuruluşu ve azımsanmayacak nicelikte de yayını var. Buralarda birbirinden değerli isim var; düşünen, yazan, okuyan...Ne var ki, bu isimlerin büyük bir kısmı gerçek potansyellerini açığa çıkaramamakta, kendi özgün seslerini bulamamakta, kendi öykülerini kurgulayamamakta…Bir nevi memur hayatı içinde imrar-ı hayat etmektedirler.

Burada öncelikle Fethullah Gülen’in aydın ve entelektüel tanımını, tartışmaya gerekli bir teorik  altyapı olması bakımından ele almak gerekir, ama bu, elbette bu yazıyı aşar. İkinci olarak da Hareket’in içinde bulunan aydınlara kendilerini Hareket içinde nasıl gördüklerini, Hareketçe nasıl görüldüklerini, kendilerini nasıl yetiştirdiklerini…sorgulamak gerekir-di bu tartışmayı daha sağlam bir zemine oturtabilmek için. Belki bir başka fasılda...

17-25 Aralık öncesi ve sonrasında vuku bulun olaylar zinciri bağlamında ilk tepkim, Hizmet’in haklı olduğu davasında, yavaş yavaş haksız durumlara düştüğü, geniş halk kitlelerince haksız olarak algılanabileceği bir mecraya doğru sürüklendiği; bunun da sebeplerinden birirnin Hizmet Hareketi’nin bu süreçte temel mesajını iyi kurgulayamadığı ve ajandasını Türkiye gerçeklerine muvafık ve mutabık bir biçimde kurup işleyemediği düşüncesindey-dim! Evet, 17-25 Aralık sürecinin ilk aylarındaki baskın düşüncemin bu yönde olduğunu belirtmeliyim. Hizmet Hareketi medyasının daha genis halk kitlelerin kolayca anlayabileceği ve benimseyebileceği bir mesaj, bir anlatı kurgulayamadıkları yönündeki düşünelerin zihnimi cidden meşgul ettiğini hatırlıyorum o günlerde.

Hizmet’in  hak ve hukuk bağlamında biçimlendirmeye çalıştığı mesajını işlemede ve yaymada herhangi bir sıkıntısı olmamalıydı! Evet, bu algı çağında, daha ilk anlardan itibaren mesaj iyi kurgulanıp servis edilmeliydi. Nitekim, bu mesajın halkın kulağına göre anlatılabilmesinde yetişmiş insan kaynağı, kurumsal yeterlilik ve kapasite sorunu yoktu Hizmet’in.

O zaman, nasıl oldu da, bu kadar güçü bir  medya ağına, sık dokulu ve yoğun iletişimli destekleyici bir tabana sahip olan Hizmet Hareketi, haklı olduğu davasında kamuoyunu yanına çekmede kimi hayati zorluklar yaşadı!

O ilk günlerde özellikle Yenişafak ve Star gazetelerinde kalem oynatan bir kısmı Mili Görüş kaynaklarından beslenmiş aydın ve gazeteci, usluplarının kıvraklığıyla, mizah öğesini de kullanarak, Hizmet Hareketi hakkında manipülasyonlara giriştiler, o dönemlerde Hareket’le ilgili menfi bir algının oluşmasında önemli rol oynadılar.

İşte tam da bu zamanlarda, nerede Hizmet Hareketi’nin medyası, yazarları ve aydın kesimi diye düşünmekteydim!

Geçen zaman bir şey gösterdi: Üslub-ı beyan ayniyle insanmış. Türlü algı operasyonlarıyla polemiğe, sağlıklı olmayan tartışma ortamlarına çekilmeye çalışılan Hizmet Hareketi’nin ilke ve felsefesine inanmış aydın kesimi meğer bu süreçte yabana atılmayacak bir itidal ve teenni sergilemiş. İki kesimin de yazar ve çizerleri mukayeseli incelendiğinde bu üslup farkı çok net görülür.

Bakınız gece gündüz televizyonlardan bağıra çağıra konuşan ve gazetecilikleri kendilerinden menkul bir kesimin ağız dolusu hakaret ve iftiralarına, tahkir, tezyif ve tehditlerine, bütün maddi ve manevi baskılara rağmen Hizmet medyasında yazıp çizen kimseler, aynı üslupla cevap vermediler ve tahriklere kapılmadılar.  Bunun küçümsenmeyecek bir erdem ve mesleki etik olduğu zamanla daha iyi anlaşılacak.

Bütün bunlarla beraber….

Yine de daha otantik ve güçlü bir anlatı geliştirilebilirdi; çok daha geniş kitlelere mal edilebilecek bir söylem inşa edilebilirdi. Böyle bir anlatının neden daha güçlüce ortaya konulamadığı ve etkince dillendirilemediğinin tek mesulü Hareket’in okuyan ve yazan kesimi değil elbette, ama bunu büyük bir oranda gerçekleştirecek olan da Hizmet Hareketi’nin aydını, münevveri ve entelektüeli idi.

Bu arada sanılmasın ki, hükumetin tezini savunanların, algı operasyonlarını sevk ve idare edenlerin kısm-ı ekseri entelektüel kapasiteleri çok da üstün ve bağımsız kişiler! Süreç gösterdi ki, benim de öteden beri saygı duyduğum bir kaç kişi meğer tam bir karton entelektüelmiş! Ki şimdilerde piyasada mebzul miktarda örneği olan nevzuhur tufeylileri saymıyorum bile…Hani o aylardır basma kalıp haline getirdikleri bir kaç argümanı tekrar edip duran, saga sola tehditler savurup duran, yazıları en vahim mantık ve bilgi hataları  ile malul ve en basit imla yanlışlarıyla meçhul kimseleri saymıyorum bile…2014 model bu “public intellectual”ların Türk düşünce dünyasına malumat müzehrafatından başka verebilecekleri bir şey olacağını sanımıyorum. Yarına kalmayacakları ortada! Fakat kabul edilmeli ki, tahrip kolaydır fehvasınca, dil ve üsluplarındaki üsturupsuzluktan ve müptezellikten dolayı daha yıkıcı ve halk üzerinde daha etkili bir kara propaganda yürüttüler. Hükumet'in tezini tam da "halka anlatır gibi" anlattılar.

Yine dikkat çekici bir husus da, Hizmet’in tezini en iyi savunanlar kendi içinden çıkan gazeteci ve yazarlardan ziyade, arkaplanlari farklı olan Ahmet Turan Alkan, Mumtazer Türköne, Şahin Alpay ve Ali Bulaç gibi yazarların olması…Bir başka husus da belki Zaman yazarlarından mesleki formasyonu edebiyatçılık olan Ali Çolak ve Ekrem Dumanlı’nın konuyla ilgili yazdıkalrının emsaline göre daha özgün bir sese sahip olmaları ve seslerinin gayet tabii daha tesirli olması.

Peki Hizmet Hareketi’nden beklenen kemmiyet ve keyfiyette entelektüel yetiştirmiyor? İşte kimi nedenler:

1- Dini gerekçeler. Hizmet içinde yetişmiş ehl-i kalem, yazarken doğal olarak kul hakkı, doğruluk, mahremiyet, cinsellik vs. gibi hususlara riayet etmek durumundalar…Akıllarına eseni yazamadıkları gibi, temel kıstaslarla çelişen alanlara da giremezler.

2- Hizmet'in sosyal olaylara bakışında ve duruşundaki müvazenesi ve müteyakkız duruşu yazar kesiminin kırmızı çizgisidir. Her doğru haber yapılamaz. Gazete yapılacak herhangi bir haber, Çin’deki Hizmet kurumunu etkileyebilir. Bu konuyu daha iyi anlayabilmek için " yumurta kufesi" metaforunu hatırlamak yeterli olacaktır.

3- Öteden beri Hizmet'in edebi, düşünce ve dini süreli yayınlarında içselleştirdiği romantik ve sentimental dil ve üslub, zamanla yazarlarını gerçekci tasvirler yapmaktan uzak tutuyor. "Üveyk edebiyatı" diyebileceğimiz  ayakları yere basmayan bir edebi anlayış öne çıkıyor burada. Sızıntı dergisindeki hikaye ve denemelerde rahatlıkla görebiliriz bu tarzı, STV'nin sırlı dizilerinde de müşahede etmek mümkün. Bunun bir kısır döngğ olduğu söylenebilir. Zamanın ruhunu yansıtan bir dil ve üslup bulunmalı. Mesela, her zaman ideal fertlerin bayraklaştırıldığı ve onların dasitani hikayelerinin dile getirildiği hakim bir anlatı bina etmenin yanında, mesela Orta Asya’ya gitmiş, oralarda çok çetin şahsi sınavlar yaşamış, mücadeler etmiş, ticarette iflas etmiş bir esnafin da hikayesi, hayal kırıklıkları, ümitleri… anlatılmalı; yine mesela Amerika'ya çok büyük hizmet idealeri ile gelmiş ama sonra çetin ailevi meselelerle karşılaşıp yurda dönen bir öğretmenin kişisel hikayesi de..

Bu arada, Sızıntı demişken, Yağmur’u da ekleyerek soralım: 35 yıldır bu dergilerde yetişmiş, bu dergilerin yetişmesine vesile olduğu kaç tane yetkin ehl-i kalem var? Entelektüel demiyorum!

4- Yayın kurullarındaki kontrol mekanizması....Dini yayınlardaki sıkı editöryel bir mekanizma bir yere kadar anlaşılabilir; ancak düşünce ve edebiyat ürünlerinde keskin sansür olamaz. Zaten Hizmet'in değerlerini benimsemiş, bu değerleri tecrübi ve terkibi bir zihni hamule ile yoğurarak içselleştirmiş birinin otosansürü bu noktada belirleyici olmalı. Serbest ve güvenli ortamlarda, kişiler üretir, yetişir…Bir edebi veya felsefi metin bir ilahiyatçı tarafından tahlil ve edit edilirse, hür tefekküre kapı aralamak şöyle dursun, düşünce boğulur. Hizmet’ten olan bir düşünürün kendini ifade edebileceği mecraların olması gerekir. Kendi imkanlarıyla bu tür mecralar yarattığında da içinde yetiştiği cemiyette çirkin ördek yavrusu veya kara koyun muamelesine maruz kalmamalıdır.

5- Kendi çocuklarının kıymeti bilinmeli, onlara daha fazla imkan verilmeli; yani istidatlara, mutakbel yazarlara eğilinmeli, özgün ve otantik sesler keşfedilmeli, önleri açılmalı. Son olaylar taşıma suyla değirmen dönmeyeceğini gösterdi. Böyle bir mekanizma kurulmalı, kıdemli olanlar adeta kabiliyet avcısı gibi genç istidatları bulup keşfetmeli, onları yetiştirecek yoğuracak kültürel ortamlar oluşturmalı.

6-Hizmet, eğitim hareketi olarak başlamıştır. Bu tarz, 1990lar hatta 2000ler için belki de en iyi hizmet alanlarından biridir, ama zaman değişmektedir. Belki de zihniyette bir paradigma değişimine ihtiyaç var. Post-modern bir çağda dersanecilik ve okulculuktan gelme didaktiklikten vaz geçilmeli. Fizik ve kimya anlatırken  Allah'ı da anlatma anlayışının yerleşik  olduğu Hareket’te "doğrudan sonuca bağlama" anlayışı belirgin.Eğitimciden farklı olarak entelektüel yazar, daha yaratıcı ve illa ki bir şey öğretme, bir mesaj verme kaygısına kendisini kaptırmamalı. Düşünceyi bir kanaviçe gibi işlemeli yazar, acele etmeden, telaşa kapılmadan…

7- Hizmet'te İlahiyatçılarla birlikte, daha çok mühendis, doktor, öğretmenlerden müteşekkil sayısalcı bir zihniyet vardır. Sosyal bilimlerden gelen daha fazla eleştiren, sorgulayan, okuyup yazani konuşan… bir zihniyetin yerleşmesi gerekiyor… Sosyal Bilimlerin farkli alanlarında yetişmiş, alanının uzmanı isimler elbette var. Fakat umumiyetle holistik ve integratif bir perspektiften, birikimden yoksunluk da söz konusu. Mesela sosyolojide veya siyaset bilimde akademik kariyer yapmış kendi konusunun uzmanı bir isim sosyal bilimlerin diğer alanlarında mesela filolojide, edebiyatta, sanatın muhtelif şubelerinde, teolojide çok asgari bir malumatla iktifa ediyor; dolayısıyla ortaya komple bir münevver çıkmıyor.

8- Entel, serbest oyuncudur. Kabına sığmaz. Kategorize edilemez.

9- Entelektüel sıkıntıya, çileye taliptir. Maddi manevi sıkıntıları göğüleyecek kalibrededir. Hayatıyla bedel ödemeyi göze alabilmesi gerekebilir. Ebu Hanife’nin dediği gibi, “ Bir baş soğanın hesabını yapsaydım ben bu ilmi edinemezdim…” sözü kulağa küpe olmalıdır.

10- Fethullah Gülen Hocaefendi’nin yanında sadece İlahiyatçılar mı vardır, orda mesela kaç tane sosyolog, psikolog, antropolog, edebiyatçı vs vardır. Hizmet’in farklı bakış açılarına ihtiyacı var mıdır? Veya Hareket’in entel yetiştirme gibi bir kaygısı var mıdır?

Liste böyle uzar gider…

 Hizmet'in 50 yılda oluşturduğu ortak kültür, gelenek, vizyon, muktesabat, deneyim ve konseptler kendi içinden yetkin eserler çıkarabilecek bir düzeyde artık. Hizmet'in hoşgörüsü ve genişliği, kendi içinden çıkabilecek "aykırı" sesleri de tolere edebilecek keyfiyette.

Yaşanan tecrübeler, Hizmet için her anlamda bir dönüm noktasıdır ve hayırlı neticeler hasıl edilebilir. İleride bu süreci, en güzel  ve doğru şekilde yazarların kaleminden okuyacağız.

O entelektüele şimdiden selam ediyorum. Tarihi o yazıyor.